Το Minecraft, το παιχνίδι με τις περισσότερες πωλήσεις παγκοσμίως -το οποίο πρόσφατα έγινε και ταινία, και η ακαταμάχητη έλξη του για τα παιδιά δεν φαίνεται να μειώνεται. Αν και οι γονείς ανησυχούν για την υπερβολική ενασχόληση των παιδιών τους με το παιχνίδι, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η ανάγκη για δημιουργία και εξερεύνηση, που είναι έμφυτη στους ανθρώπους, εξηγεί τη γοητεία του. Το παιχνίδι προσφέρει ένα ασφαλές ψηφιακό περιβάλλον για παιδιά να εκφραστούν, να μάθουν και να κοινωνικοποιηθούν, κάνοντάς το ακαταμάχητο για πολλές γενιές.
Το Minecraft είναι ένα από τα πιο δημοφιλή βιντεοπαιχνίδια όλων των εποχών. Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2009 και μέχρι το 2023 είχε πουλήσει περισσότερα από 300 εκατομμύρια αντίτυπα. Αυτό, και παρόμοια παιχνίδια όπως το Roblox και το Terraria, απολαμβάνονται από παίκτες όλων των ηλικιών, από μικρά παιδιά μέχρι ενήλικες.
Το παιχνίδι φαίνεται ότι μπορεί να απορροφήσει την προσοχή των παιδιών για ώρες κάθε φορά -πράγμα καθόλου ευκαταφρόνητο στην εποχή μας που είναι γεμάτη απόσπαση της προσοχής. Ορισμένοι γονείς φοβούνται ότι το ενδιαφέρον των παιδιών τους για το Minecraft μπορεί να αγγίξει τα όρια της εμμονής ή ακόμη και του εθισμού, καθώς αγωνίζονται να τα αποσπάσουν από την οθόνη του υπολογιστή.
Η ψυχολογική και εξελικτική διάσταση της επιτυχίας του Minecraft
Θα μπορούσαν να υπάρχουν βαθιά ψυχολογικοί -ακόμη και εξελικτικοί– παράγοντες πίσω από την επιτυχία του Minecraft και παιχνιδιών όπως αυτό, λένε οι ειδικοί. Τέτοια παιχνίδια εκμεταλλεύονται ένα έμφυτο ένστικτο μέσα σε όλους μας -ένα ένστικτο που στηρίζει την επιτυχία ολόκληρου του είδους μας. Η επιθυμία να χτίζουμε.
Όπως αναφέρει το BBC, τα παιδιά πάντα απολάμβαναν να φτιάχνουν πράγματα -κάστρα στην άμμο, φρούρια, δεντρόσπιτα. Σκεφτείτε, επίσης, τα ξύλινα τουβλάκια, την παιδική ζύμη και τα κομμάτια Lego. Το Minecraft είναι, αναμφισβήτητα, μια πρόσφατη επανάληψη αυτού του είδους παιχνιδιού, αλλά σε ψηφιακό χώρο. Γιατί όμως είναι τόσο ακαταμάχητο για πολλά παιδιά να κατασκευάζουν πράγματα;
Όλα τα θηλαστικά παίζουν όταν είναι μικρά, λέει ο Peter Gray, ψυχολόγος που μελετά τους τρόπους μάθησης των παιδιών στο Boston College, στη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. Τα αρπακτικά ζώα, για παράδειγμα, παίζουν στο να πιάνουν πράγματα. Τα θηράματα εξασκούνται στο να αποφεύγουν και να εκτοξεύονται.
«Παίζουν με τις δεξιότητες που είναι πιο σημαντικό να αναπτύξουν για την επιβίωσή τους και την τελική τους ικανότητα να ζευγαρώσουν», λέει ο Gray. Οι άνθρωποι διαφέρουν από τα άλλα ζώα στο ότι οφείλουμε μεγάλο μέρος της επιβίωσής μας στην ικανότητά μας να κατασκευάζουμε πράγματα -από σπίτια από λάσπη μέχρι εργαλεία για το κυνήγι. «Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η φυσική επιλογή προίκισε τους νέους ανθρώπους με μια ισχυρή τάση να παίζουν με την κατασκευή πραγμάτων», λέει ο Gray.
Η αίσθηση της ελευθερίας και η δημιουργικότητα στο Minecraft
Σημειώνει ότι τα παιδιά παίζουν, επίσης, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα και τη φαντασία, ή φτιάχνουν παιχνίδια που έχουν στο επίκεντρο τους κανόνες και την κοινωνική αλληλεπίδραση -όλα φαινομενικά ως μέρος της προετοιμασίας για την ενηλικίωση.
Αυτό που επιλέγουν να χτίσουν οι νέοι κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και ο τρόπος με τον οποίο το χτίζουν, τείνει να αντανακλά την κουλτούρα στην οποία ζουν, λέει ο Gray. «Δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει καθόλου το γεγονός ότι τα παιδιά έλκονται πραγματικά από το να παίζουν σε υπολογιστές σήμερα -ούτε αυτό θα πρέπει να μας ανησυχεί», λέει. «Τα παιδιά ξέρουν μέσα τους, μέσα στα κόκαλά τους, στα ένστικτά τους θα έλεγα, ότι αυτές είναι οι δεξιότητες [που] πρέπει να αναπτύξουν».
Ο Julian Togelius, επιστήμονας πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, παρατήρησε την παρόρμηση να κατασκευάζει πράγματα στον γιο του -ο οποίος δεν είναι καν τριών ετών. Στο νηπιαγωγείο, αρχίζει αμέσως να φτιάχνει τούνελ, ώστε να μπορεί να οδηγεί μέσα από αυτά παιχνίδια τρένα και φορτηγά, εξηγεί ο Togelius. Όταν ο γιος του μεγαλώσει λίγο, οι υπολογιστές μπορεί να γίνουν ακαταμάχητοι. Το κρίσιμο είναι ότι τα παιχνίδια sandbox –βιντεοπαιχνίδια όπως το Minecraft που προσφέρουν στους παίκτες την ελευθερία να εξερευνήσουν τη δημιουργικότητά τους χωρίς συγκεκριμένο στόχο- διευκολύνουν την αλληλεπίδραση με τους υπολογιστές και την πραγματοποίηση πραγμάτων σε αυτούς, λέει ο Togelius.
«Στον κόσμο του Minecraft, η δημιουργία είναι άμεση και απλή», εξηγεί. «Είναι πολύ πιο εύκολο από το να γράφεις κώδικα». Με άλλα λόγια, παιχνίδια όπως αυτό ικανοποιούν την έμφυτη παρόρμηση για κατασκευή, όταν οι υπολογιστές, παραδοσιακά, θα μπορούσαν διαφορετικά να εμποδίσουν αυτή την παρόρμηση, ειδικά για τα παιδιά.
Και όμως, το εποικοδομητικό παιχνίδι δεν είναι το μόνο πλεονέκτημα. Ενώ η λειτουργία sandbox στο παιχνίδι επιτρέπει στους παίκτες να δημιουργούν με ελευθερία, υπάρχει επίσης η λειτουργία Survival Mode, στην οποία ο παίκτης έχει ως αποστολή να πολεμήσει τους εχθρούς. Ο Minotti σημειώνει, επίσης, ότι υπάρχει και μια κοινωνική πλευρά στο παιχνίδι. Όταν τα παιδιά του δεν μπορούν να συναντηθούν με τους φίλους ή τα ξαδέρφια τους αυτοπροσώπως, μπορούν να το κάνουν online: «Γίνεται αυτός ο εικονικός χώρος συνάντησης».
Το Minecraft είναι ίσως προτιμότερο να θεωρείται ως μια αρένα ή μια εικονική παιδική χαρά μέσα στην οποία τα παιδιά μπορούν να βρουν τη δική τους θέση -αφού μπορούν να επιλέξουν από ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και στυλ παιχνιδιού.
Τι αποκαλύπτει το Minecraft για την προσωπικότητα των παικτών
Ο Togelius μελέτησε πώς η συμπεριφορά των παικτών στο Minecraft αποκαλύπτει πτυχές της προσωπικότητάς τους. Υποστηρίζει ότι, λόγω της ελευθερίας που παρέχεται στους παίκτες, είναι ευκολότερο να εκφραστούν στο παιχνίδι από ό,τι, για παράδειγμα, στο κλασικό arcade Asteroids, όπου οι παίκτες πυροβολούν τους εισερχόμενους διαστημικούς βράχους. Στο πλαίσιο της μελέτης του, ο Togelius και οι συνεργάτες του ζήτησαν από ενήλικες συμμετέχοντες να απαντήσουν σε ένα ερωτηματολόγιο που αποκάλυπτε λεπτομέρειες της προσωπικότητάς τους. Στη συνέχεια συνέκριναν αυτά τα αποτελέσματα με τον τρόπο που ο κάθε συμμετέχων έπαιζε το Minecraft. Η συμπεριφορά των συμμετεχόντων στο παιχνίδι συσχετίστηκε με ορισμένα χαρακτηριστικά.
«Η ανεξαρτησία προβλέπεται σε μεγάλο βαθμό από τη μη ολοκλήρωση της κύριας αποστολής του παιχνιδιού», λέει ο Togelius. Επιπλέον, οι άνθρωποι που δήλωσαν ότι έχουν βαθιά ριζωμένες οικογενειακές αξίες στις απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιο φάνηκε να το αποδεικνύουν άθελά τους μέσα από τις δραστηριότητές τους στο παιχνίδι. «Χτίζουν μικρά σπίτια και φρούρια με φράχτες και τέτοια πράγματα». Αν και ο Togelius δεν έχει επαναλάβει τη μελέτη με παιδιά, λέει ότι δεν θα τον εξέπληττε αν οι προσωπικότητές τους εκδηλώνονταν και στο παιχνίδι.
Διαπίστωσε, επίσης, ότι οι παίκτες του Minecraft στην έρευνά τους έτειναν να διαφέρουν από τον γενικό πληθυσμό, όντας σημαντικά πιο περίεργοι και λιγότερο καθοδηγούμενοι από χαρακτηριστικά όπως η εκδίκηση.
Το εύρος των δυνατοτήτων στα παιχνίδια sandbox βοηθά στην εξασφάλιση ευρείας απήχησης, λέει η Bailey Brashears, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Texas Tech, η οποία πέρυσι δημοσίευσε μια διατριβή σχετικά με το πώς το Minecraft μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο ψυχολογικής έρευνας. Η Brashears εντόπισε πέντε διαφορετικές πτυχές του παιχνιδιού. Υπάρχει το κοινωνικό στοιχείο, η ευκαιρία να αισθανθεί κανείς ικανός μέσω του παιχνιδιού που βασίζεται στη μάχη ή στην εξερεύνηση, η μηχανική, η δημιουργικότητα και τέλος το παιχνίδι που βασίζεται στην επιβίωση.
«Στα περισσότερα παιχνίδια, θα έχετε μόνο ένα ή δύο από αυτά τα στοιχεία», λέει η Brashears. «Θα πάρετε ένα παιχνίδι που είναι κυρίως κοινωνικό παιχνίδι και επιβίωσης -όπως το Fortnite», λέει.
Φυσικά, ο χρόνος που περνούν τα παιδιά παίζοντας Minecraft εκφράζει ευρύτερες ανησυχίες σχετικά με το πόσο χρόνο περνούν στην οθόνη γενικά.
Η NSPCC, μια φιλανθρωπική οργάνωση για τα παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει δημοσιεύσει συμβουλές για το πώς να διατηρούν τα παιδιά ασφαλή όταν παίζουν Minecraft και παρόμοια παιχνίδια. Υπήρξαν σοβαρές περιπτώσεις παιδικής διαπαιδαγώγησης και κακοποίησης στο Minecraft. Ο διευθύνων σύμβουλος της Roblox προκάλεσε, επίσης, πρόσφατα έντονη συζήτηση, αφού είπε ότι οι γονείς θα πρέπει να κρατήσουν τα παιδιά τους μακριά από την πλατφόρμα παιχνιδιών της εταιρείας του, αν ανησυχούν ότι θα εκτεθούν σε επιβλαβές περιεχόμενο μέσω των παιχνιδιών της.
Η εκπαιδευτική αξία του Minecraft και η εφαρμογή του στην τάξη
Η ευρεία απήχηση του Minecraft σημαίνει, επίσης, ότι παρέχει την ευκαιρία να συνδεθεί με νέους τρόπους με τους ανθρώπους. Καθηγητές πανεπιστημίων, για παράδειγμα, χρησιμοποίησαν το Minecraft για να πραγματοποιήσουν διαδικτυακές συνεδρίες μάθησης κατά τα πρώτα χρόνια της πανδημίας του Covid-19. Και οι δάσκαλοι δημοτικών σχολείων στην Ιρλανδία έχουν αναφέρει επιτυχία στην εμπλοκή ολόκληρων τάξεων μαθητών μέσω του Minecraft Education -μιας έκδοσης του παιχνιδιού που έχει σχεδιαστεί για δραστηριότητες στην τάξη– λέει η Éadaoin Slattery, λέκτορας ψυχολογίας στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Shannon Midwest. Η έρευνά της, που περιλαμβάνει συνεντεύξεις με 11 εκπαιδευτικούς στην Ιρλανδία, χρηματοδοτήθηκε από τη Microsoft, στην οποία ανήκει το Minecraft.
Η Slattery αναφέρει ένα παράδειγμα δασκάλου που αποφάσισε να δημιουργήσει ένα παιχνίδι στο πλαίσιο του Minecraft Education για να βοηθήσει τους μαθητές του να μάθουν τα γαελικά (αρχαία ιρλανδική γλώσσα). «Μίλησε για τη δημιουργία εστιατορίων και διαφορετικών φαγητών στο Minecraft -αυτό θα βοηθούσε τους μαθητές να μάθουν διαφορετικές λέξεις», λέει.
Ξεχωριστή έρευνα έχει διαπιστώσει ότι η χρήση του Minecraft στην τάξη μπορεί να αυξήσει τα κίνητρα των μαθητών για σχολικές εργασίες, την επίλυση προβλημάτων, την ανάγνωση και τη γραφή, μεταξύ άλλων δεξιοτήτων. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με πολλές διαφορετικές δραστηριότητες, αλλά είναι τόσο διαδεδομένο μεταξύ των οπαδών του Minecraft που τους έχει κάνει αντικείμενο μελέτης. Αποτελεί μέρος του λόγου για τον οποίο τα παιδιά μπορούν να απορροφηθούν τόσο πολύ στο παιχνίδι αγνοώντας όλα τα υπόλοιπα που συμβαίνουν γύρω τους.
Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι το Minecraft δεν είναι καθολικά ελκυστικό και μπορεί να έχει ανισορροπία μεταξύ των δύο φύλων. Μια μελέτη στην Αυστραλία, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 700 γονείς, διαπίστωσε ότι ενώ το 54% των αγοριών ηλικίας τριών έως 12 ετών έπαιζαν Minecraft, μόνο το 32% των κοριτσιών αυτής της ηλικιακής ομάδας έπαιζαν. Οι συγγραφείς της μελέτης αναφέρουν ότι είναι σημαντικό τα παιχνίδια και οι διαδικτυακές πλατφόρμες να εμπλέκουν τα κορίτσια εξίσου με τα αγόρια -δεδομένου ότι τα παιχνίδια αυτά βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν τις ψηφιακές δεξιότητες που θα χρειαστούν αργότερα στη ζωή τους.
