Η εξισορρόπηση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (CSR), η οποία συνεπάγεται ένα μακροπρόθεσμο όραμα για το πώς οι επιχειρήσεις μπορούν να συνεισφέρουν στο ευρύτερο κοινωνικό καλό, με τις καθημερινές λειτουργίες μιας εταιρείας είναι δύσκολο έργο. Για να κατανοήσουμε αυτή τη δυναμική και τις προκλήσεις που θέτει, θα κάνουμε καλά να αφήσουμε τα υπολογιστικά φύλλα και να αναζητήσουμε διορατικότητα σε ένα αριστούργημα της Φλαμανδικής Αναγέννησης του δέκατου έκτου αιώνα, «Το τοπίο με την πτώση του Ικαρου», που αποδίδεται στον Πίτερ Μπρέγκελ. Η απεικόνιση του αρχαίου ελληνικού μύθου του Δαίδαλου και του γιου του Ικαρου από τον Μπρέγκελ παρέχει μοναδικές γνώσεις για τις υπερβολές της οικονομίας της αγοράς, καθώς και τις πρόσφατες προσπάθειες να τις χαλιναγωγήσει.
Φυλακισμένος στο νησί της Κρήτης, ο Δαίδαλος κατασκευάζει φτερά από κερί και φτερά για τον εαυτό του και τον γιο του. Παρά τις οδηγίες του πατέρα του να μην πετάξει πολύ ψηλά ή πολύ χαμηλά, ο Ικαρος πετάει τόσο κοντά στον ήλιο που λιώνουν τα φτερά του και πέφτει στη θάλασσα και πνίγεται. Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας είναι ξεκάθαρο: η ύβρις μπορεί να αποβεί μοιραία.
Είναι δελεαστικό να κάνουμε παραλληλισμούς μεταξύ του Μίλτον Φρίντμαν και του Ικαρου. Γενιές φοιτητών επιχειρήσεων έχουν τροφοδοτηθεί με το δόγμα Φρίντμαν: η κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων είναι να μεγιστοποιεί τα κέρδη. Αλλά η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, σε συνδυασμό με την ταχεία υπερθέρμανση του πλανήτη, σηματοδότησε το τέλος της κυρίαρχης αυτής συναίνεσης. Τώρα, η ανελέητη επιδίωξη του κέρδους με κάθε κόστος φαίνεται καταδικασμένη να εξαφανιστεί όπως ο Ικαρος κάτω από τα κύματα.
Ο πίνακας του Μπρέγκελ χρησιμεύει επίσης ως υπενθύμιση των στόχων της CSR. Το άροτρο που οδηγεί το άλογο και σκάβει ένα ρηχό αυλάκι υπογραμμίζει τη σημασία της βιώσιμης γεωργίας, της βιοποικιλότητας και της συντροφικότητας μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Ο ψαράς που ρίχνει την πετονιά του τραβά την προσοχή μας στη θάλασσα.
Η ερμηνεία ενός έργου εικαστικής τέχνης απαιτεί σχεδόν πάντα την κατανόηση του ιστορικού του πλαισίου. Ομως, μόλις παρουσιαστεί στο κοινό, η τέχνη αποκτά τη δική της ζωή, γιατί ανήκει σε όλους μας. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να ανοίξει ένα παράθυρο που μας επιτρέπει να έχουμε μια καλύτερη εικόνα των προκλήσεων της εποχής μας.
Μόνο με την κατανόηση του τι διακυβεύεται μπορούν οι σημερινοί επιχειρηματίες να αναπτύξουν συνεκτικές και αποτελεσματικές στρατηγικές CSR. Για τους εταιρικούς ηγέτες που θέλουν να είναι καλοί διαχειριστές των κοινωνικών και περιβαλλοντικών συστημάτων στα οποία δραστηριοποιούνται, η σκέψη του πίνακα του Μπρέγκελ με την πτώση του Ικαρου είναι ένας ιδανικός τρόπος για να δει κανείς την πλήρη εικόνα.
Η Βανέσα Μπαντρέ είναι καθηγήτρια στο American University, δικηγόρος και ιστορικός τέχνης
