Σε μια πολυσύχναστη, όσο και άγνωστη σε πολλούς, γωνιά της Αθήνας, δίπλα στο Σύνταγμα, επί της οδού Φιλελλήνων, «κρύβεται» ένα μεγάλο μυστικό: Ο ναός της Αγίας Τριάδας, γνωστή ως «Ρωσική Εκκλησία», που στα έγκατά της έχει μοναδικές κατακόμβες και φέτος συμπληρώνει χίλια χρόνια (1025-2025) από την ίδρυσή της.
Εκεί, κάτω από το έδαφος, τελείται από τον προϊστάμενο του ναού π. Συνέσιο Βικτωράτο ένας Εσπερινός ανόμοιος με οτιδήποτε έχει βιώσει κάποιος πιστός μέχρι σήμερα. Λίγη ώρα προτού ξεκινήσει, ο π. Συνέσιος, καθοδηγεί τους πιστούς σε μια μικρή καταπακτή που βρίσκεται κοντά στο κέντρο του ναού, στα δεξιά, όπως κοιτάζει κανείς το ιερό. Οι περισσότεροι που κατεβαίνουν τα πέτρινα σκαλοπάτια πρέπει να είναι προσεκτικοί καθώς το άνοιγμα είναι μικρό. Μετά από λίγα μέτρα, όλα μοιάζουν σαν ο επισκέπτης να έχει μπει σε κάποια μηχανή του χρόνου, καθώς τα έγκατα του ναού «βαστούν» ίχνη από την Αρχαία Αθήνα -στο σημείο υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον Λύκειο Απόλλωνα- και, κυρίως, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
«Ο ναός θεμελιώνεται σε μεγάλο μέρος του πάνω στις έτοιμες υποδομές ρωμαϊκού λουτρού, ενώ επεκτείνεται και εκτός αυτού. Αυτό το λουτρό χρονολογείται στη ρωμαϊκή εποχή. Και στη ρωμαϊκή εποχή αυτή η περιοχή είναι η καινούρια Αθήνα, η επέκταση της πόλης, την οποία οργανώνει ο αυτοκράτορας Ανδριανός, γι’ αυτό και λίγο πιο κάτω είναι και η πύλη του Ανδριανού. Εδώ είναι μια περιοχή με αστικές επαύλεις, πολυτελή σπίτια, και πολυτελή λουτρά, στα οποία λούονταν και διασκέδαζαν σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής οι ευκατάστατοι Ρωμαίοι Αθηναίοι» ανέφερε ο Γιώργος Πάλλης, αν. Καθηγητής Βυζαντινής & Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο ΕΚΠΑ, τον οποίο ο π. Συνέσιος είχε καλέσει προ ημερών ώστε να απευθύνει ομιλία για την ιστορία του ναού.
Τα λουτρά λέγεται ότι τροφοδοτούνταν με νερό από παραπόταμο του Ηριδανού, ο οποίος περνούσε από κάτω. Η χριστιανική ιστορία του σημείου άρχισε επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και συγκεκριμένα την εποχή που στον θρόνο ήταν η Ειρήνη η Αθηναία (780-802 μ.Χ.) καθώς θεμελιώθηκε ένας μικρός ναός. Αργότερα, τον 11ο αιώνα, χτίστηκε και γυναικείο μοναστήρι, της Παναγίας Σώτειρας του Λυκοδήμου. Ένα από τα κτίρια που κατασκευάστηκαν τότε ήταν και το καθολικό του νέου μοναστηριού. Αυτός ο ναός είναι η σημερινή «Ρωσική Εκκλησία» -που ονομάζεται έτσι καθώς παραχωρήθηκε για να εξυπηρετούνται οι ανάγκες της ρωσικής παροικίας στα μέσα του 19ου αιώνα- οκταγωνικού ρυθμού, μια αρχιτεκτονική καινοτομία για εκείνη την εποχή.
Υπάρχουν δύο επιγραφές στον εσωτερικό του ναού, στο νότιο τοίχο, μέσα σε πλαίσιο με τζάμι. Σ’ εκείνη που βρίσκεται δίπλα στην αγιογραφία του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου αναγράφεται: «Ενταύθα κείται Στέφανος ο πρωτοκτίτωρ έτους τ… τη τετάρτη του μηνός του Δεκεμβρ. Ινδικτιώνος έτους, σφνγ’» (=6553 από κτίσεως κόσμου, 1044 μ.Χ.). Στην άλλη αναφέρεται ο θάνατος του Επιφανίου Λύκου τον Δεκέμβριο του 1051. Εξ αυτού ο ναός ονομαζόταν άλλοτε «Σώτειρα του Λυκοδήμου» (ήταν δηλαδή αφιερωμένος στην Παναγία Σώτειρα).
Στο τέλος της υπόγειας διαδρομής, και ενώ υπάρχουν πολλαπλά ανοίγματα -κλειστά για το κοινό- προς άλλες κατακόμβες, τελείται ο Εσπερινός από τον π. Συνέσιο. Αμέσως μετά, οι πιστοί επιστρέφουν από το ίδιο μονοπάτι, φωτισμένο κυρίως από κεριά -αλλά και τεχνητό φωτισμό, για να φτάσουν ξανά στην επιφάνεια και στο… σήμερα.
