Ο Θερσίτης, ο «Τζακ Σπάροου» του Τρωικού Πολέμου, ήταν ένας στρατιώτης που απεικονίζεται στην «Ιλιάδα» του Ομήρου ως αντιηρωική φιγούρα.
Το όνομα Θερσίτης μεταφράζεται κυριολεκτικά ως «αυτός που προκαλεί με θράσος». Σύμφωνα με μια παράδοση που αναφέρεται στην Ιλιάδα, ο Θερσίτης πήρε μέρος στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου, αλλά όταν είδε το θηρίο, «εγκατέλειψε το κυνήγι, τη σωτηρία, το κυνηγητό». Ο Όμηρος τον παρουσιάζει στην Ιλιάδα ως παρασιτικό στοιχείο -έναν δειλό που μόνο έβριζε, καυγάδιζε και προκαλούσε συνεχώς τους ευγενείς και τους βασιλιάδες με προσβολές και αυθάδη συμπεριφορά.
Ο Όμηρος, σύφμωνα με όσα αναφέρει το greekreporter.com, περιγράφει τον Θερσίτη ως τον σωματικά πιο άσχημο άνδρα στον Τρωικό Πόλεμο, λέγοντας ότι ο Θερσίτης ήταν μονόπλευρος, ήταν ανάπηρος στο ένα του πόδι και είχε κυρτούς ώμους που άγγιζαν το στήθος του. Το πρόσωπό του ήταν, επίσης, επιμήκες και είχε φαλάκρα.
Για τους αρχαίους Έλληνες, η σωματική ομορφιά μεταφραζόταν σε ενάρετες ψυχές. Από την άλλη πλευρά, η ασχήμια στη σωματική εμφάνιση αντανακλούσε την κακή ψυχή κάποιου. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι συμμερίζονταν παρόμοιες πεποιθήσεις, θεωρώντας ότι ένα αποκλίνον πρόσωπο υποδήλωνε και μια αποκλίνουσα ψυχή (Monstrum in fronte, monstrum in animo). Έτσι, ξεκινώντας με την περιγραφή της σωματικής του ασχήμιας, ο Όμηρος οδηγεί το ακροατήριό του να υποθέσει τη φαύλη φύση της ψυχής του Θερσίτη.
Η Διττή ερμηνεία του Θερσίτη: Από κακοποιό σύμβολο σε ήρωα της ελεύθερης έκφρασης
Οι περισσότεροι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Πλάτωνας, θεωρούσαν τον Θερσίτη ως έναν τολμηρό και κακό άνθρωπο για τις πράξεις του. Ωστόσο, πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς, όπως ο Σεθ Μπεναρδέτε, τείνουν να έχουν μια πιο θετική ερμηνεία της στάσης του.
Ο Μπεναρδέτε υποστηρίζει ότι ο Θερσίτης, με την τόλμη του, εκφράζει «αυτό που όλοι σκέφτονται» αλλά φοβούνται να το πουν. Θεωρείται σύμβολο της λεκτικής αντίστασης στην τυφλή υπακοή στην εξουσία.
Αρχαίες και σύγχρονες ερμηνείες του Θερσίτη
Σε αυτή την επίπληξη, ο Θερσίτης επικρίνει τη δουλοπρεπή στάση των Αχαιών κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου. Επικρίνει την ανοχή στις ταπεινώσεις που επέφερε ο Αγαμέμνονας. Αποδίδει ένα θηλυκό χαρακτηριστικό στην υποταγή τους αποκαλώντας τις γυναίκες.
Παράλληλα, υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει λόγος να συνεχίσουν οι στρατιώτες να πολεμούν για τα συμφέροντα του Αγαμέμνονα. Προτείνει στους Αχαιούς να εγκαταλείψουν την Τροία, ώστε ο βασιλιάς τους να συνειδητοποιήσει πόσο σημαντικοί είναι γι’ αυτόν αυτοί που αδίκησε.
Μια τέτοια πρόταση θα ακουγόταν σίγουρα πολύ «δειλή» και ατιμωτική για τους Έλληνες της ηρωικής εποχής. Όπως αναφέρει ο Ισοκράτης, οι άνθρωποι αυτοί νοιάζονταν τόσο πολύ για τη μεταθανάτια φήμη και δόξα τους, ώστε θα προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να εγκαταλείψουν μια μάχη. Αυτό εξηγεί γιατί έβλεπαν θετικά την υπεράσπιση του Αγαμέμνονα από τον Οδυσσέα, καθώς ο Οδυσσέας απειλούσε να γδύσει τον Θερσίτη και να τον μαστιγώσει, επιτιθέμενος σε αυτόν με βάση τις πράξεις του και χαρακτηρίζοντάς τον άχρηστο ως μαχητή.
Ωστόσο, από μια σύγχρονη οπτική γωνία, ο Θερσίτης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας γενναίος, ατομικιστής ωφελιμιστής που ήταν ικανός να διαχωρίσει τα συμφέροντά του από εκείνα των ανώτερων από αυτόν προσώπων εξουσίας.
Θερσίτης, ο «Τζακ Σπάροου» του Τρωικού Πολέμου ως σύμβολο αντίστασης στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα
Στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα, πολλές αντιηρωικές φιγούρες μοιράζονται απόψεις παρόμοιες με εκείνες του Θερσίτη. Ένα παράδειγμα είναι ο Τζακ Σπάροου, τον οποίο μπορούμε να δούμε στην τέταρτη ταινία της Disney «Οι Πειρατές της Καραϊβικής», «On Stranger Tides».
Ο καπετάνιος Μπαρμπόσα και το πλήρωμά του εντοπίζουν τον Μαυρογένη στο ναό της Πηγής της Νεότητας. Οι άνδρες και των δύο πλευρών ετοιμάζονται για μάχη, καθώς ο Μπαρμπόσα θέλει να εκδικηθεί τον Μαυρογένη. Πριν ξεκινήσει η τελική μάχη, ο πρωταγωνιστής, ο Τζακ Σπάροου, διακόπτει λέγοντας: «Περιμένετε ένα λεπτό. Πρέπει να καταλάβω κάτι. Σωστά, δηλαδή, θα πολεμήσετε εναντίον τους και αυτοί εναντίον σας, μόνο και μόνο επειδή αυτός (ο Μπαρμπόσα) θέλει να τον σκοτώσει (τον Μαυρογένη); Πού είναι το νόημα; Εγώ λέω, ας τους αφήσουμε να πολεμήσουν μεταξύ τους, ενώ εμείς θα ξαπλώνουμε, θα παρακολουθούμε, θα πίνουμε ένα ποτό και θα βάζουμε μερικά στοιχήματα».
Σε αυτή τη σκηνή, ο Τζακ Σπάροου αντανακλά τη στάση του Θερσίτη. Και οι δύο αμφισβητούν την αιώνια πίστη των μαζών στους ηγέτες τους, ακόμη και εις βάρος των προσωπικών τους συμφερόντων, και παρά τον κίνδυνο να υποστούν θάνατο και ταπείνωση.
Στο χαμένο έργο Αιθιοπίδα, ο Αχιλλέας λέγεται ότι σκότωσε τον Θερσίτη χτυπώντας τον σκληρά επειδή είχε βγάλει τα μάτια της Αμαζόνας Πενθεσίλειας, την οποία ο Αχιλλέας μόλις είχε σκοτώσει στη μάχη.
